Dostępność stron internetowych i aplikacji mobilnych

W dzisiejszych czasach korzystanie z internetu stało się nieodłącznym elementem życia codziennego dla większości ludzi na całym świecie. Wraz z coraz większą ilością informacji dostępnych online wzrosło znaczenie dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych. Dostępność jest kluczowym aspektem w projektowaniu i tworzeniu produktów interaktywnych. Oznacza to, że produkty te powinny być tak zaprojektowane i skonstruowane, aby były dostępne dla jak największej liczby odbiorców, niezależnie od ich ograniczeń i umiejętności.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na świecie jest około miliarda ludzi, którzy żyją z jakimś rodzajem niepełnosprawności, co stanowi około 15% populacji światowej. W Polsce według Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w 2021 roku w liczącej ok. 38,4 miliona populacji około 4,4 miliona osób (około 11,5%) posiada orzeczenie o niepełnosprawności, w którym najczęstszym rodzajem są problemy z ruchem (52,7%), problemy ze słuchem (19,6%), a także problemy z widzeniem (17,2%). Ważne jest również zapewnienie dostępności dla osób starszych. Według badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) w 2021 roku osoby w wieku 65 lat i więcej stanowią aż 19,4% społeczeństwa Polski. Natomiast według raportu Eurostatu z 2020 roku wśród osób w wieku 65–74 lat 54% korzysta z internetu, a w grupie wiekowej 75 lat i więcej korzysta z niego 29%.

Dostępność stron internetowych i aplikacji mobilnych ważna jest nie tylko w wymiarze etycznym, ale została również znormalizowana prawnie przez ustawy i dyrektywy. W Polsce wymagania dotyczące dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych regulowane są przez Ustawę z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych. Wspierającą dyrektywą jest regulacja UE – Web Accessibility Directive 2016/2102 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych organów sektora publicznego.

Aby osiągnąć wysoki poziom dostępności, projektanci i programiści muszą zastosować odpowiednie technologie, narzędzia i standardy, które zostały określone w Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) dla stron internetowych i aplikacji mobilnych, opracowane przez World Wide Web Consortium (W3C). Najnowszą aktualizacją jest wersja 2.1, wprowadzona w 2018 roku, zawierająca trzynaście zasad podzielonych na poziomy dostępności (A, AA i AAA).

W celu zapewnienia technologii dostępności należy pamiętać o praktycznych wskazówkach znajdujących się w standardach. To między innymi:

1. Tekst alternatywny dla grafik i multimediów, który pozwala osobom z problemami z widzeniem lub słuchem na zrozumienie treści wizualnych i dźwiękowych.

2. Skalowalne czcionki i kontrasty kolorystyczne, które ułatwiają odczytywanie treści osobom z problemami ze wzrokiem.

3. Podpisane wersje materiałów audio i wideo, które pozwalają osobom z problemami ze słuchem na zrozumienie mówionych treści.

4. Przejrzysta i prosta nawigacja, która ułatwia poruszanie się po stronie internetowej lub aplikacji mobilnej osobom z problemami z motoryką lub orientacją przestrzenną.

5. Obsługa klawiatury, która umożliwia poruszanie się po stronie internetowej lub aplikacji mobilnej bez konieczności korzystania z myszy, co jest istotne dla osób z problemami z motoryką.

6. Zrozumiała i przystępna treść – stosowanie zrozumiałego języka, unikanie skomplikowanych słów i konstrukcji zdania, aby ułatwić zrozumienie zawartości.

7. Ostrzeżenie użytkowników o wszelkich zmianach na stronie internetowej lub w aplikacji, takich jak zmiana języka lub przekierowanie, w celu uniknięcia dezorientacji.

Dzięki zastosowaniu standardu WCAG 2.1 produkty cyfrowe mogą być bardziej dostępne, co pozwala na zapewnienie równości i niedyskryminacji w dostępie do usług online. Istnieje wiele narzędzi, które pozwalają na sprawdzenie dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych pod kątem zgodności z wytycznymi dotyczącymi dostępności. To między innymi:

1. WAVE WebAim Accessibility Tool – narzędzie pozwalające na skanowanie stron internetowych pod kątem zgodności z wytycznymi WCAG (Web Content Accessibility Guidelines). Wave wykrywa błędy dostępności oraz oferuje wskazówki, jak je naprawić.

2. Axe DevTools – narzędzie służące do automatycznego wykrywania problemów z dostępnością na stronie internetowej. Axe jest dostępne jako wtyczka do przeglądarki, a także jako biblioteka JavaScript.

3. Google Lighthouse – narzędzie wbudowane w przeglądarkę Google Chrome, pozwalające na przeprowadzenie audytu dostępności strony internetowej, a także jej wydajności i innych aspektów.

4. AChecker – narzędzie pozwalające na skanowanie stron internetowych pod kątem zgodności z różnymi wytycznymi dotyczącymi dostępności, takimi jak WCAG, Section 508 czy BITV.

5. Siteimprove Accessibility – narzędzie pozwalające na automatyczne skanowanie stron internetowych pod kątem zgodności z wytycznymi dotyczącymi dostępności oraz oferujące wiele funkcjonalności, takich jak raportowanie błędów czy zarządzanie nimi.

Narzędzia te mogą pomóc projektantom i twórcom stron internetowych w zapewnieniu pełnej dostępności ich produktów. Warto jednak pamiętać, że nie są one w stanie wykryć wszystkich problemów z dostępnością, dlatego ważne jest, aby korzystać z nich w połączeniu z manualnymi testami i zwracać uwagę na potrzeby różnych grup użytkowników.

Dostępność stron internetowych i aplikacji mobilnych jest niezwykle istotna ze względu na fakt, że każdy użytkownik Internetu powinien mieć równy i nieograniczony dostęp do informacji i usług w sieci. Zapewnienie dostępności nie jest tylko kwestią etyczną, ale także prawną. Ponadto dostępność stron internetowych i aplikacji mobilnych wpływa pozytywnie na reputację firm, które dbają o potrzeby różnych grup użytkowników, co przekłada się na lojalność klientów i wzrost zaufania do marki.

Źródła

GUS, Osoby niepełnosprawne w 2021 roku, 2022, https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5487/26/3/1/osoby_niepelnosprawne_w_2021_r.pdf, (dostęp: 20.04.2023).

WCAG 2 Overview, https://www.w3.org/WAI/standards-guidelines/wcag/, (dostęp: 20.04.2023).

Website Accessibility Conformance Evaluation Methodology (WCAG-EM) 1.0, https://www.w3.org/TR/WCAG-EM/, (dostęp: 20.04.2023).

WHO, World report on disability, 2011, https://www.who.int/teams/noncommunicable-diseases/sensory-functions-disability-and-rehabilitation/world-report-on-disability, (dostęp: 20.04.2023).

Audiodeskrypcja – przekazywany drogą słuchową werbalny opis treści wizualnych osobom niewidomym i słabowidzącym.
Bariery architektoniczne – bariery w środowisku zbudowanym ograniczające uczestnictwo w życiu społecznym osobom ze specjalnymi potrzebami, w tym osobom z niepełnosprawnością stałą i tymczasową oraz osobom starszym na zasadzie zapewnienia równości z innymi osobami.
Dostępność – zgodnie z art. 2 Ustawy o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oznacza: dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6, będącą wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia.
Dostępność cyfrowa – polega na zapewnieniu funkcjonalności, kompatybilności, postrzegalności i zrozumiałości zawartości strony internetowej i/lub aplikacji mobilnej, aby zwiększyć dostępność dla szerokiego grona użytkowników, w tym dla osób z niepełnosprawnościami, między innymi dla osób niewidomych, słabowidzących, głuchych, niedosłyszących, osób z trudnościami w uczeniu się, osób z trudnościami motorycznymi, osób z ograniczeniami kognitywnymi, nadwrażliwych na światło, z problemami rozróżniania kolorów, z zaburzeniami mowy i innymi niepełnosprawnościami.
Dyskryminacja – sytuacja, w której człowiek ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną jest traktowany mniej korzystnie, niż byłby traktowany inny człowiek w porównywalnej sytuacji (wg Rzecznika Praw Obywatelskich).
Ergonomia (lub czynnik ludzki) – dyscyplina naukowa zajmująca się zrozumieniem interakcji między ludźmi i innymi elementami systemu oraz jej zastosowanie w zawdach, które stosują teorię, zasady, dane i metody projektowania w celu optymalizacji dobrostanu ludzi i ogólnej wydajności systemu (wg IEA – International Ergonomics Association).
Komunikacja sensoryczna – projektowanie sensoryczne uwzględnia wszystkie doświadczenia związane z ludzkimi zmysłami: wzrokiem, słuchem, smakiem, węchem i dotykiem. Dotyczy także tworzenia projektów uwzględniających ludzkie emocje w kontekście interakcji z produktem lub przedmiotem: dotykanie, tekstura, tarcie, kolor widzenia, jasność, kształt, wzór, dźwięki i ruchy, zapach, smak, temperatura i postrzegalne właściwości termiczne.
Komunikacja wielomodalna – polega na wzajemnym „dopełnianiu się” informacji przekazywanych przez użytkownika za pomocą różnych modalności. Wymaga zapewnienia synchronizacji pomiędzy tym, co użytkownicy mówią, jak gestykulują lub co robią, oraz tym, co widzą, słyszą i czego dotykają. Wielomodalność przekłada się na mniejszą liczbę błędów dzięki dublowaniu się kanałów przekazywania danej informacji.
Osoba z niepełnosprawnościami – zgodnie z art. 1 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych „Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów (percepcji – przyp. autorów), co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami”.
Osoby ze szczególnymi potrzebami – nowe pojęcie/określenie użyte w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. z 2019 r. poz. 1169), które w swojej definicji obejmuje każdą osobę, która ze względu na cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w jakich się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe czynności w celu przezwyciężenia bariery, aby móc być aktywną w swoim środowisku lokalnym i uczestniczyć w różnych sferach życia na równi z innymi. Do tych osób można zaliczyć osoby z niepełnosprawnościami, seniorów, dzieci i każdą inną osobę, która odczuwa brak komfortu podczas poruszania się w przestrzeni, na przykład kobiety w ciąży, opiekunowie małych dzieci w wózkach czy nawet osoby z ciężkim bagażem.
Osoba zagrożona wykluczeniem społecznym i cyfrowym – osoby najbardziej narażone na wykluczenie społeczne to: osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze, samotne, uzależnione, długotrwale bezrobotne, opuszczające zakłady karne, kobiety samotnie wychowujące dzieci, osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych, osoby bezdomne, dzieci wychowujące się poza rodziną, imigranci oraz członkowie mniejszości narodowych.
Osoba wykluczona – wykluczenie społeczne to ograniczenie możliwości korzystania z podstawowych instytucji publicznych i dostępu do rynku pracy czy edukacji. Obszary te powinny być dostępne dla wszystkich. Cztery podstawowe zakresy wykluczenia dotyczą problemów z: uczestniczeniem, dostępem, prawami, posiadaniem.
Osoba ze szczególnymi potrzebami – zgodnie z art. 2 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oznacza „każdą osobę, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na równi z innymi osobami”.
Projektowanie uniwersalne – zgodnie z art. 2 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169 oraz z 2018 r. poz. 1217) oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Uniwersalne projektowanie nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne”.
Projektowanie włączające – proces projektowania nowoczesnych technologii z aktywnym udziałem adresatów rozwiązań.
Systemy znajdowania drogi (ang. wayfinding system) – pojęcie odnosi się do systemów informacyjnych, które prowadzą ludzi przez fizyczne środowisko i zwiększają ich zrozumienie i doświadczenie przestrzeni. Wayfinding jest celową interakcją z otoczeniem, której celem jest dotarcie do miejsca.
Tekst alternatywny (ang. alternative text) – krótki opis elementów nietekstowych, takich jak zdjęcia, rysunki, wykresy, tabele, grafika, ilustracje, infografika, animacje, aby osoby z dysfunkcją wzroku, korzystające z technologii asystujących (czytnik ekranu) mogły otrzymać istotną informację na temat zawartości elementów nietekstowych. Opisy na stronach internetowych umieszczone są w atrybucie ALT kodu HTML, natomiast w dokumentach cyfrowych w pakiecie MsOffice należy dodać opis w oknie Formatowanie obrazu à Układ i właściwości à Tekst alternatywny.
Transkrypcja tekstowa – zawiera wypowiedziane słowa w nagraniu dźwiękowym. Na przykład po nagraniu podcastu szkoleniowego należy zapewnić alternatywę tekstową dla nagrania, czyli przygotować plik tekstowy z przepisaną treścią lub umieścić treść nagrania w formie HTML poniżej nagrania dźwiękowego np. w formacie MP3.
Tyflografika to grafika dla osób niewidomych i słabowidzących:
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, w sposób dostępny dotykowo osobom niewidomym,
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, dostępne wizualnie osobom o ograniczonej percepcji wzrokowej,
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, dostępne dotykowo i wzrokowo dla osób niewidomych i o ograniczonej percepcji wzrokowej;

User experience – projektowanie zorientowane na użytkownika (UX) jest procesem tworzenia produktów, które dostarczają użytkownikom istotnych i użytecznych doświadczeń. Składa się na to projektowanie wszystkich procesów związanych z produktem, uwzględniając aspekty takie jak branding, użyteczność czy funkcjonalność. Ponieważ projektowanie UX obejmuje całą ścieżkę użytkownika, jest to dziedzina multidyscyplinarna, zawierająca m.in. projektowanie wizualne, programowanie, psychologię i projektowanie interakcji. Projektowanie z myślą o użytkownikach oznacza również konieczność pracy w zakresie dostępności i uwzględniania fizycznych ograniczeń wielu potencjalnych użytkowników. Potrzeby użytkowników znajdują się w centrum wszelkich działań projektowych i badawczych, a celem jest rozwiązanie wszystkich istotnych problemów i potrzeb użytkowników w optymalny sposób. Metodologia: why, what, how (dlaczego, co, jak). Why to motywacja użytkowników do używania produktu; what odnosi się do jego funkcjonalności, how – to projektowanie w przystępny i estetyczny sposób.
Wytyczne dostępności treści internetowych WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) – zestaw rekomendacji odnoszący się do sposobu tworzenia treści internetowych, aby były dostępne dla jak największej grupy użytkowników, szczególnie dla szerokiego grona użytkowników z niepełnosprawnościami (patrz Słowniczek pojęć: Dostępność cyfrowa).

Hashtagi: