Innowacyjne biotekstylia w branży włókienniczej

Według statystyk Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce jest niemal 850 tys. ludzi z różnym rodzajem wad słuchu. Blisko połowę stanowią osoby niesłyszące lub niedosłyszące. Jest to bardzo hermetyczna i zróżnicowana grupa społeczna. Na funkcjonowanie osoby z wadą słuchu wpływa bardzo dużo czynników, między innymi przyczyna wady słuchu (wrodzona, nabyta), sytuacja rodzinna, pochodzenie, rehabilitacja lub jej brak czy system edukacji.

Mając na uwadze duże zróżnicowanie tej grupy społecznej, należy zwrócić uwagę na stosowane słownictwo. Słowo „głuchoniemy” jest określeniem pejoratywnym dla osób niesłyszących i powoduje powstanie bariery pomiędzy rozmówcami. Osoby głuche nie są nieme, ponieważ posiadają swój język – polski język migowy. Zdecydowanie lepszym określeniem będzie „osoba niesłysząca”, „niedosłysząca” lub „g/Głucha”. Bardzo ważne jest również rozróżnienie pisowni na Głuchy oraz głuchy – Głuchy przez duże „G” oznacza osobę identyfikującą się kulturowo z Kulturą Głuchych, natomiast głuchy oznacza kogoś, kto ma znaczną wadę słuchu lub jego całkowity brak. Wbrew powszechnym przekonaniom słowo głuchy nie jest niewłaściwe ani nie posiada negatywnego wydźwięku.

Każda osoba z wadą słuchu będzie wymagała innego wsparcia w komunikacji. Inaczej będzie się komunikować ktoś z lekkim niedosłuchem, niesłyszący, a jeszcze inaczej osoba Głucha.

Osoba z lekkim, umiarkowanym niedosłuchem będzie wymagała wsparcia w postaci bezpośredniego kontaktu wzrokowego, nieodwracania twarzy w trakcie rozmowy i spokojnego tonu głosu. W większości przypadków będzie się wspierać aparatem słuchowym lub innym wzmocnieniem akustycznym. Takie osoby mogą korzystać z pętli indukcyjnej lub zestawów FM ułatwiających słyszenie.

Osoba z umiarkowanym, głębszym niedosłuchem będzie się wspierać odczytywaniem mowy z ruchu ust. Należy zapewnić odpowiednie warunki do rozmowy: spokojne miejsce, brak hałasu, rozmów w tle, utrzymanie kontaktu wzrokowego, nieodwracanie twarzy, spokojna mowa. Nie należy przesadnie artykułować, gdyż zakłóca to czytanie z ust. Nie należy krzyczeć, bo może to spowodować wycofanie się rozmówcy – osoba z wadą słuchu może nie odróżnić bardzo głośnej mowy od krzyku, w efekcie wycofa się z komunikacji. W niektórych sytuacjach koniecznym okazuje się użycie kartki i długopisu. Osoba może wspierać się aparatem słuchowym, implantem lub innym rodzajem wsparcia akustycznego. Takie osoby mogą również korzystać ze wsparcia pętli indukcyjnej lub zestawów FM ułatwiających słyszenie.

Komunikacja z osobą g/Głuchą będzie wymagać wsparcia tłumacza języka migowego, aby przepływ informacji zachodził płynnie i bez przeszkód. W obecności tłumacza języka migowego należy zwracać się bezpośrednio do osoby Głuchej w pierwszej osobie. Tłumacz jedynie umożliwia komunikację pomiędzy osobami, nie jest opiekunem osoby Głuchej. W sprawach prostych możemy się wspomóc kartką i długopisem. Należy utrzymać kontakt wzrokowy, który jest oznaką szacunku i komunikatem dla Głuchego, że nasza uwaga jest na nim skupiona. Mitem jest, że wszyscy głusi czytają z ruchu warg – jest to bardzo męcząca czynność, która wymaga ogromnego skupienia i nie w każdym przypadku będzie możliwa (osoba z wąsami; osoba, która mówi bez ruchu warg).

Osoby z wadą słuchu, ze względu na trudność w odbieraniu dźwięków, mają problemy ze sprawnym posługiwaniem się językiem polskim. Dotyczy to zwłaszcza tych, które utraciły słuch we wczesnym dzieciństwie lub urodziły się głuche. Język polski jest językiem fonicznym, poznawanym za pomocą słuchu we wczesnym dzieciństwie – osoby z wadą słuchu są pozbawione tej możliwość lub odbywa się to w sposób wybiórczy. W momencie rozpoczęcia edukacji uczniowie są nauczani języka jako jego natywni użytkownicy. W przypadku osób Głuchych język polski będzie drugim językiem, zaraz po języku migowym. Język migowy nie jest kalką z języka polskiego. PJM posiada odrębną gramatykę, strukturę, jest językiem wizualno-przestrzennym. Bardzo dużo elementów nie ma swoich odpowiedników w języku polskim. Dlatego należy traktować polski język migowy jako odrębny język. Głusi powinni uczyć się języka polskiego jako obcego – przynosi to najlepsze efekty. Jeżeli widzimy, że osoba z wadą słuchu popełnia błędy gramatyczne, powinniśmy dążyć do ułatwienia tej komunikacji – używać prostego języka, skrócić pytania lub skorzystać ze wsparcia profesjonalnego tłumacza języka migowego. Nie należy stosować zawiłych konstrukcji, metafor, związków frazeologicznych – są one niezrozumiałe dla osób g/Głuchych, które traktują je w sposób dosłowny.

Aby komunikacja między osobą z wadą słuchu a rozmówcą była dostępna, wystarczy życzliwość i nasze dostosowanie się do rozmówcy. Należy pamiętać, że ze względu na duże zróżnicowanie środowiska każdy będzie mieć inne potrzeby. Nasza serdeczność i otwartość będą zaproszeniem do komunikacji dostępnej. Branża modowa i włókiennicza jest jedną z najbardziej zanieczyszczający branż na świecie. Nadmiar produkcji z tworzyw sztucznych i syntetycznych (pochodnych ropy naftowej) jest bardzo szkodliwy dla środowiska. Wiąże się z tym wiele wyzwań etycznych i ekologicznych, a co za tym idzie – liczne badania w celu znalezienia nowych, przyjaznych środowisku materiałów. Innowacyjne produkty włókiennicze, które są coraz bardziej popularne, to między innymi biotekstylia, czyli biotworzywa i bioplastiki.

Aktualnie przemysł włókiennicy we współpracy z naukowcami z różnych dziedzin robi bardzo wiele w kierunku tworzenia biotkanin, które powstają z biowłókien. Biowłókna zbudowane są z biopolimerów, czyli włókien naturalnych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, lub wytwarzane w drodze fermentacji surowców odnawialnych, na przykład roślin. Ich szkodliwy wpływ na środowisko jest mały, są bardziej opłacalne ekonomicznie, a także dostępne lokalnie[1]. Bioplastiki to biologiczne tworzywa sztuczne, stanowiące alternatywę dla tradycyjnych tworzyw sztucznych. Produkcja odbywa się z roślin, łatwo się rozkładają i są bezpieczne dla środowiska. Biotworzywa to z kolei tworzywa sztuczne pochodzące z odnawialnej biomasy, która obejmuje polimery spełniające określone normy dotyczące biodegradowalności i kompostowalności. W odróżnieniu od polimerów syntetycznych (wytwarzanych głównie na bazie ropy naftowej) biotworzywa wytwarza się z surowców odnawialnych (jak np. rośliny)[2].

Do najpopularniejszych biotekstyliów należy kombucha, elastyczny biomateriał stanowiący alternatywę dla skóry, wykonany z nanowłókien celulozowych przędzonych przez bakterie i drożdże. Materiał ten z czasem staje się grubszy i przypomina skórę. Może być traktowany jak tradycyjna tkanina i suszony w postaci arkusza lub kształtowany wokół formy podczas procesu suszenia. Scoby (Symbiotic Culture Of Bacteria and Yeast) kombuchy są biodegradowalne i kompostowalne, nie wymagają żadnych metali ciężkich ani innych chemikaliów do garbowania. Są też znacznie tańsze niż prawdziwa skóra[3].

Kolejną biotkaniną jest wegański jedwab. Badając jedwab pajęczy, Bolt Threads był w stanie zrozumieć związek między DNA pajęczaków a charakterystyką wytwarzanych przez nie włókien. Technologia firmy pozwala na odtworzenie tych procesów na dużą skalę i stworzenie wegańskiego jedwabiu o niezwykłych właściwościach, w tym wysokiej wytrzymałości na rozciąganie, elastyczności, trwałości i miękkości. Microsilk, jak powszechnie wiadomo, może być również produkowany w sposób, który ma mniejszy wpływ na środowisko naturalne. Ta metoda jest nie tylko rewolucyjna, ale opracowuje czystsze, zamknięte procesy produkcyjne, przy użyciu praktyk zielonej chemii. Generuje również mniej zanieczyszczeń, wspiera długoterminowy zrównoważony rozwój i jest przyjazny weganom – microsilk jest w całości wykonany z drożdży, cukru i DNA[4].

Mylo to alternatywa skóry pozyskiwanej ze zwierząt, wykonana z grzybni przypominającej korzenie systemu grzybów. Jako materiał mylo jest bardzo podobny do skóry naturalnej, jednak bez szkodliwego wpływu na planetę, związanego z hodowlą bydła. Podczas gdy krowy wymagają znacznych zasobów i wielu lat, aby je wyhodować, grzybnia użyta do produkcji mylo jest hodowana w mniej niż dwa tygodnie w najnowocześniejszym obiekcie do uprawy pionowej, zasilanym w 100% odnawialną energią elektryczną[5].

Kolejną innowacją włókiennicza są nanomateriały. Wykonywanie odzieży i tkanin z nanocząsteczkami lub nanowłóknami pozwala na poprawę właściwości tkaniny bez znaczącego wzrostu wagi, grubości czy sztywności. Na przykład dodanie nanowąsów do materiału używanego do produkcji spodni pozwala uzyskać lekki materiał odporny na wodę i plamy. Nanotechnologia (NT) to zmiana i regulacja materii na poziomie molekularnym. Odbywa się to w zakresie około 1–100 nanometrów (nm). Nanotechnologia jest obecnie szeroko stosowana w przemyśle włókienniczym, a także w elektronice, medycynie, elektrowniach i różnych dziedzinach badawczych[6].

W ostatnich latach coraz większy rozgłos zyskują materiały będące alternatywą dla tych najbardziej znanych i często bardzo szkodliwych tekstyliów. Tworzywa takie ja kombucha, wegański jedwab czy biomateriały minimalizują szkodliwe oddziaływanie na środowisko naturalne. Zdecydowanie bardziej ekologiczny sposób ich pozyskiwania, procesy produkcji wykorzystujące mniej chemikaliów oraz zrównoważone perspektywy utylizacji dają duże możliwości na przyszłość. Mogą one stanowić rozwiązanie dla stawianych pytań o bardziej przyjazne metody wytwarzania wyrobów w przemyśle mody.

[1] R. Salerno-Kochan, Innowacje produktowe branży włókienniczej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Towaroznawstwo” 2013, nr 906, https://zeszyty-naukowe.uek.krakow.pl/article/viewFile/809/631, (dostęp: 13.04.2023).
[2] Biotworzywa – przyszłość przemysłu tworzyw sztucznych, https://www.products.pcc.eu/pl/blog/biotworzywa-przyszlosc-przemyslu-tworzyw-sztucznych/, (dostęp: 13.04.2023).
[3] CFDA, Kombucha Leather, https://cfda.com/resources/materials/detail/kombucha-leather, (dostęp: 13.04.2023).
[4] Stella McCartney and Bolt Threads, Creating vegan silk, https://www.youtube.com/watch?v=D8euSEbYGjY, (dostęp: 13.04.2023).
[5] E. Chan, Materiały przyszłości, które mogą zmienić oblicze mody, https://www.vogue.pl/a/digitalsyndication-moda-przyszlosci-12-tkanin-przyjaznych-dla-srodowiska, (dostęp: 13.04.2023).
[6] Tekstylia to nie tylko ubrania, https://nanonet.pl/tekstylia-to-nie-tylko-ubrania/, (dostęp: 13.04.2023).

Audiodeskrypcja – przekazywany drogą słuchową werbalny opis treści wizualnych osobom niewidomym i słabowidzącym.
Bariery architektoniczne – bariery w środowisku zbudowanym ograniczające uczestnictwo w życiu społecznym osobom ze specjalnymi potrzebami, w tym osobom z niepełnosprawnością stałą i tymczasową oraz osobom starszym na zasadzie zapewnienia równości z innymi osobami.
Dostępność – zgodnie z art. 2 Ustawy o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oznacza: dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6, będącą wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia.
Dostępność cyfrowa – polega na zapewnieniu funkcjonalności, kompatybilności, postrzegalności i zrozumiałości zawartości strony internetowej i/lub aplikacji mobilnej, aby zwiększyć dostępność dla szerokiego grona użytkowników, w tym dla osób z niepełnosprawnościami, między innymi dla osób niewidomych, słabowidzących, głuchych, niedosłyszących, osób z trudnościami w uczeniu się, osób z trudnościami motorycznymi, osób z ograniczeniami kognitywnymi, nadwrażliwych na światło, z problemami rozróżniania kolorów, z zaburzeniami mowy i innymi niepełnosprawnościami.
Dyskryminacja – sytuacja, w której człowiek ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną jest traktowany mniej korzystnie, niż byłby traktowany inny człowiek w porównywalnej sytuacji (wg Rzecznika Praw Obywatelskich).
Ergonomia (lub czynnik ludzki) – dyscyplina naukowa zajmująca się zrozumieniem interakcji między ludźmi i innymi elementami systemu oraz jej zastosowanie w zawdach, które stosują teorię, zasady, dane i metody projektowania w celu optymalizacji dobrostanu ludzi i ogólnej wydajności systemu (wg IEA – International Ergonomics Association).
Komunikacja sensoryczna – projektowanie sensoryczne uwzględnia wszystkie doświadczenia związane z ludzkimi zmysłami: wzrokiem, słuchem, smakiem, węchem i dotykiem. Dotyczy także tworzenia projektów uwzględniających ludzkie emocje w kontekście interakcji z produktem lub przedmiotem: dotykanie, tekstura, tarcie, kolor widzenia, jasność, kształt, wzór, dźwięki i ruchy, zapach, smak, temperatura i postrzegalne właściwości termiczne.
Komunikacja wielomodalna – polega na wzajemnym „dopełnianiu się” informacji przekazywanych przez użytkownika za pomocą różnych modalności. Wymaga zapewnienia synchronizacji pomiędzy tym, co użytkownicy mówią, jak gestykulują lub co robią, oraz tym, co widzą, słyszą i czego dotykają. Wielomodalność przekłada się na mniejszą liczbę błędów dzięki dublowaniu się kanałów przekazywania danej informacji.
Osoba z niepełnosprawnościami – zgodnie z art. 1 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych „Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów (percepcji – przyp. autorów), co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami”.
Osoby ze szczególnymi potrzebami – nowe pojęcie/określenie użyte w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. z 2019 r. poz. 1169), które w swojej definicji obejmuje każdą osobę, która ze względu na cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w jakich się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe czynności w celu przezwyciężenia bariery, aby móc być aktywną w swoim środowisku lokalnym i uczestniczyć w różnych sferach życia na równi z innymi. Do tych osób można zaliczyć osoby z niepełnosprawnościami, seniorów, dzieci i każdą inną osobę, która odczuwa brak komfortu podczas poruszania się w przestrzeni, na przykład kobiety w ciąży, opiekunowie małych dzieci w wózkach czy nawet osoby z ciężkim bagażem.
Osoba zagrożona wykluczeniem społecznym i cyfrowym – osoby najbardziej narażone na wykluczenie społeczne to: osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze, samotne, uzależnione, długotrwale bezrobotne, opuszczające zakłady karne, kobiety samotnie wychowujące dzieci, osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych, osoby bezdomne, dzieci wychowujące się poza rodziną, imigranci oraz członkowie mniejszości narodowych.
Osoba wykluczona – wykluczenie społeczne to ograniczenie możliwości korzystania z podstawowych instytucji publicznych i dostępu do rynku pracy czy edukacji. Obszary te powinny być dostępne dla wszystkich. Cztery podstawowe zakresy wykluczenia dotyczą problemów z: uczestniczeniem, dostępem, prawami, posiadaniem.
Osoba ze szczególnymi potrzebami – zgodnie z art. 2 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oznacza „każdą osobę, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na równi z innymi osobami”.
Projektowanie uniwersalne – zgodnie z art. 2 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169 oraz z 2018 r. poz. 1217) oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Uniwersalne projektowanie nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne”.
Projektowanie włączające – proces projektowania nowoczesnych technologii z aktywnym udziałem adresatów rozwiązań.
Systemy znajdowania drogi (ang. wayfinding system) – pojęcie odnosi się do systemów informacyjnych, które prowadzą ludzi przez fizyczne środowisko i zwiększają ich zrozumienie i doświadczenie przestrzeni. Wayfinding jest celową interakcją z otoczeniem, której celem jest dotarcie do miejsca.
Tekst alternatywny (ang. alternative text) – krótki opis elementów nietekstowych, takich jak zdjęcia, rysunki, wykresy, tabele, grafika, ilustracje, infografika, animacje, aby osoby z dysfunkcją wzroku, korzystające z technologii asystujących (czytnik ekranu) mogły otrzymać istotną informację na temat zawartości elementów nietekstowych. Opisy na stronach internetowych umieszczone są w atrybucie ALT kodu HTML, natomiast w dokumentach cyfrowych w pakiecie MsOffice należy dodać opis w oknie Formatowanie obrazu à Układ i właściwości à Tekst alternatywny.
Transkrypcja tekstowa – zawiera wypowiedziane słowa w nagraniu dźwiękowym. Na przykład po nagraniu podcastu szkoleniowego należy zapewnić alternatywę tekstową dla nagrania, czyli przygotować plik tekstowy z przepisaną treścią lub umieścić treść nagrania w formie HTML poniżej nagrania dźwiękowego np. w formacie MP3.
Tyflografika to grafika dla osób niewidomych i słabowidzących:
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, w sposób dostępny dotykowo osobom niewidomym,
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, dostępne wizualnie osobom o ograniczonej percepcji wzrokowej,
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, dostępne dotykowo i wzrokowo dla osób niewidomych i o ograniczonej percepcji wzrokowej;

User experience – projektowanie zorientowane na użytkownika (UX) jest procesem tworzenia produktów, które dostarczają użytkownikom istotnych i użytecznych doświadczeń. Składa się na to projektowanie wszystkich procesów związanych z produktem, uwzględniając aspekty takie jak branding, użyteczność czy funkcjonalność. Ponieważ projektowanie UX obejmuje całą ścieżkę użytkownika, jest to dziedzina multidyscyplinarna, zawierająca m.in. projektowanie wizualne, programowanie, psychologię i projektowanie interakcji. Projektowanie z myślą o użytkownikach oznacza również konieczność pracy w zakresie dostępności i uwzględniania fizycznych ograniczeń wielu potencjalnych użytkowników. Potrzeby użytkowników znajdują się w centrum wszelkich działań projektowych i badawczych, a celem jest rozwiązanie wszystkich istotnych problemów i potrzeb użytkowników w optymalny sposób. Metodologia: why, what, how (dlaczego, co, jak). Why to motywacja użytkowników do używania produktu; what odnosi się do jego funkcjonalności, how – to projektowanie w przystępny i estetyczny sposób.
Wytyczne dostępności treści internetowych WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) – zestaw rekomendacji odnoszący się do sposobu tworzenia treści internetowych, aby były dostępne dla jak największej grupy użytkowników, szczególnie dla szerokiego grona użytkowników z niepełnosprawnościami (patrz Słowniczek pojęć: Dostępność cyfrowa).

Hashtagi: