Projektowanie w okresie pandemii - Centrum wiedzy o dostępności

Czas pandemii i związanych z nią obostrzeń wpłynął nie tylko na organizację przestrzeni poza budynkami, ale również na zmiany w kształtowaniu wnętrz o charakterze usługowym (sklepów, obiektów użyteczności publicznej), instytucji, ośrodków zdrowia, kultury i edukacji. Przestrzeń publiczna stała się wówczas głównym i często jedynym obszarem realizacji różnorodnych potrzeb i aktywności społecznych. Pandemiczne ograniczenia związane z poruszaniem, gromadzeniem i przemieszczaniem się znacznie ją zmieniły. Silnie wpłynęły także na codzienne ludzkie przyzwyczajenia, rytuały i wzorce zachowań (na przykład rezygnacja z podawania sobie dłoni, witanie się „łokciem”, noszenie masek zasłaniających usta i nos). Wysoko cenionymi wartościami stały się: dostępność przestrzeni publicznej (brak barier architektonicznych, innych ograniczeń, opłat za wstęp), jej bliskość, stan techniczny (równe, niezniszczone nawierzchnie, elementy wyposażenia), funkcjonalność (dostępność przestrzeni parkowej, rekreacyjnej, place zabaw), estetyka i jakość wyposażenia (siedziska, meble miejskie, oświetlenie). Jaskrawo też uwidoczniły się w wielu miejscach ewentualne braki i niedociągnięcia. Pandemia zmusiła wszystkich do refleksji nad relacjami między zdrowiem publicznym – fizycznym i psychicznym – a sąsiedztwem terenów zielonych i rekreacyjnych. Oczywiste i od dawna utrzymywane przekonanie, że obszary zielone i dostęp do świeżego powietrza mogą mieć działanie terapeutyczne i prozdrowotne[1], w omawianym okresie dosadnie o sobie przypomniało. Miejsca tego typu były przestrzenią terapii dla całego społeczeństwa w trakcie lockdownu, a ważnym ich atrybutem stała się elastyczność i przydatność w sytuacjach kryzysowych[2].

Pandemia wywołała też konieczność dostosowania wnętrz mieszkań prywatnych, budynków użyteczności publicznej i miejsc pracy do narzuconych odgórnie dystansów społecznych. Słynne minimum 1,5–2 m odstępu między ludźmi wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń uruchomiło lawinę doraźnych rozwiązań:

oznaczanie odległości na podłogach w kolejkach przy kasach, punktach obsługi,
ograniczenia liczebności osób przebywających równocześnie w pomieszczeniach,
wprowadzenie ekranów wydzielających we wnętrzach strefy, osłaniających lady sprzedawców i tym podobne,
większą automatyzację procesów obsługi i wprowadzenie trybu zdalnego, gdzie to możliwe (biletomaty, automaty, obsługa zdalna),
wprowadzenie wymaganych przepisami odstępów między na przykład krzesłami, stołami, stanowiskami,
wprowadzenie do przestrzeni publicznej niektórych usług (punkty pobrań/testowania na COVID), a nawet sprzedaż (na przykład rozkwit targów pod gołym niebem).

Nie bez znaczenia jest także fakt, że zagrożenie zarażeniem w środkach transportu publicznego spowodowało lawinowy rozwój mobilności indywidualnej. Piesi, rowerzyści, użytkownicy skuterów czy hulajnóg zapełnili licznie drogi rowerowe. Co oczywiste, tam gdzie sieć lokalnych dróg rowerowych była dobrze rozwinięta, okazała się ona dla wielu znakomitym rozwiązaniem.

W latach 2019–2022 powstały koncepcje i realizacje rozwiązań projektowych ułatwiających aktywność społeczną w trudnym czasie pandemii. Proponowano w nich takie ukształtowanie otoczenia, by dawało ono możliwość wspólnego przebywania w określonej przestrzeni zamkniętej lub otwartej, bez ryzyka zbyt bliskich kontaktów i przy jednoczesnym skracaniu społecznego dystansu. Powstawały zatem pomysły oznaczania miejsc do spędzania czasu na trawie, lecz w odpowiednich odstępach. Tworzono projekty różnorodnych, na przykład dmuchanych, przezroczystych kapsuł kawiarniano-restauracyjnych czy rekreacyjnych, w których ludzie mieliby przebywać tymczasowo, na przykład spożywając posiłki.

Mieszkania, szczególnie w czasie tak zwanego twardego lockdownu, stały się nie tylko przestrzenią zamieszkania, ale również pracy zawodowej, rekreacji, miejscem nauki i zabawy. By nie zwariować ze sobą nawzajem w zamknięciu, ludzie musieli sami wykazać się pewną kreatywnością w dostosowaniu przestrzeni domowej do sytuacji, w której przyszło jej pełnić funkcje dotychczas niebywałe. W czasie zamknięcia problematyczny był także brak możliwości bezpośredniego kontaktu z innymi. Jednym z „oddolnych”, potrzebnych, a przy tym najbardziej wzruszających rozwiązań była „kurtyna do przytulania” stworzona przez Brytyjczyka Anthony’ego Cauvina w celu pokonania bariery dystansu oddzielającego dzielącego najbliższych.

Własne doświadczenia z okresu pandemii stały się również oczywistą inspiracją dla profesjonalistów i ich licznych projektów wielofunkcyjnego wyposażenia i mebli domowych. W 2021 roku na London Design Festiwal, w ramach wystawy Discovered, można było obejrzeć projekty prototypów mebli inspirowanych pandemią, jak choćby krzesło-zjeżdżalnię czy krzesło-biurko.

Biura w trakcie pandemii opustoszały wobec konieczności pracy zdalnej. COVID wymusił re-organizację przestrzeni biurowej i podważył jej popularny „otwarty” model, zwany open space’em. Podziały, ekrany, parawany stały się codziennością wszędzie tam, gdzie praca biurowa wymagała obecności pracowników na miejscu. Stąd wzięła się refleksja, że w perspektywie kolejnych potencjalnych analogicznych sytuacji przyszłością przestrzeni pracy będzie powiązanie modelu stacjonarnego ze zdalnym. W efekcie pojawiły się rozwiązania umożliwiające zachowanie odpowiednich odległości społecznych (osobne pomieszczenia, „boxy” do pracy oddzielone parawanami) i rozwinięto technologię na rzecz usprawnienia pracy zdalnej.

Doświadczenie pandemii wzmocniło przekonanie o tym, że kształtowanie wszelkich przestrzeni publicznych, usługowych i mieszkalnych będzie zmierzać w kierunku większej automatyzacji. Rozwój technologii bezdotykowych pozwoli ograniczyć rozprzestrzenianie się zarazków. Mowa tu o rozwiązaniach takich jak na przykład automatycznie rozsuwane drzwi z czujnikami ruchu, windy aktywowane głosem, wejścia do pokoi hotelowych sterowane za pomocą telefonu komórkowego, bezdotykowe włączniki światła i regulatory temperatury czy urządzenia pomiaru temperatury użytkowników.
Podsumowując, pandemia – pomimo doznanej traumy – uwolniła ogromne pokłady kreatywności. Projektowanie w tym okresie i po nim to dążenie do uzyskania rozwiązań pozwalających – w sytuacji pandemicznego kryzysu – na zachowanie wspólnotowości, bezpiecznej bliskości, bycie razem przy utrzymaniu dystansu i pomimo niego. To poszukiwanie wielofunkcyjności w kompaktowości, a zarazem jeszcze bardziej wzmocniona potrzeba dostępu do kontaktu z naturą.

[1] Pouso S., Borja Á., Fleming L. E., Gómez-Baggethun E., White M. P., Uyarra M. C., Contact with Blue-Green Spaces During the COVID-19 Pandemic Lockdown Beneficial for Mental Health, „Science of The Total Environment” 2021, t. 756, DOI: 10.1016/j.scitotenv.2020.143984; Derks J., Giessen L., Winkel G., COVID-19-Induced Visitor Boom Reveals the Importance of Forests as Critical Infrastructure, „Forest Policy and Economics” 2020, t. 118, DOI: https://doi.org/10.1016/j.forpol.2020.102253.

[2] Zecca C., Gaglione F., Laing R., Gargiulo C., Pedestrian Routes and Accessibility to Urban Services: An Urban Rhythmic Analysis on People’s Behaviour before and during the COVID-19, „TeMA: Journal of Land Use, Mobility and Environment” 2020, t. 13(2), s. 241-256, DOI: https://doi.org/10.6092/1970-9870/7051.

Bibliografia

Derks J., Giessen L., Winkel G., COVID-19-Induced Visitor Boom Reveals the Importance of Forests as Critical Infrastructure, „Forest Policy and Economics” 2020, t. 118, DOI: https://doi.org/10.1016/j.forpol.2020.102253.

Pouso S., Borja Á., Fleming L. E., Gómez-Baggethun E., White M. P., Uyarra M. C., Contact with Blue-Green Spaces During the COVID-19 Pandemic Lockdown Beneficial for Mental Health, „Science of The Total Environment” 2021, t. 756, DOI: 10.1016/j.scitotenv.2020.143984.

Zecca C., Gaglione F., Laing R., Gargiulo C., Pedestrian Routes and Accessibility to Urban Services: An Urban Rhythmic Analysis on People’s Behaviour before and during the COVID-19, „TeMA: Journal of Land Use, Mobility and Environment” 2020, t. 13(2), s. 241-256, DOI: https://doi.org/10.6092/1970-9870/7051.

Źródła internetowe

COVID-19 Resources, https://www.planning.org/resources/covid-19/, (dostęp: 15.04.2023).

Bazzica A., Urban Post-Pandemic Lessons Towards a More Resilient Future, https://aftercovid.city/urban-post-pandemic-lessons-towards-a-more-resilient-future/, (dostęp: 15.04.2023).

Cutieru A., How Has Public Space Changed in 2020?, https://www.archdaily.com/953517/how-has-public-space-changed-in-2020, (dostęp: 15.04.2023).

Discovered. Designers for Tomorrow, https://discovered.global/exhibition/, (dostęp: 15.04.2023).

Kurtyna do przytulania sposobem na uściskanie babci w czasach pandemii, https://tvn24.pl/najnowsze/koronawirus-w-wielkiej-brytanii-antony-cauvin-stworzyl-kurtyne-do-przytulania-4588265, (dostęp: 15.04.2023).

Chayka K., How the Coronavirus Will Reshape Architecture, 17.06.2020, https://www.newyorker.com/culture/dept-of-design/how-the-coronavirus-will-reshape-architecture, (dostęp: 15.04.2023).

Myrick P., The Recovery Will Happen in Public Space, 16.05.2020, https://www.pps.org/article/the-recovery-will-happen-in-public-space, (dostęp: 15.04.2023).

Designing for Higher Education in a Pandemic World, 8.06.2020, https://www.canadianarchitect.com/designing-for-higher-education-in-a-pandemic-world/, (dostęp: 15.04.2023).

Audiodeskrypcja – przekazywany drogą słuchową werbalny opis treści wizualnych osobom niewidomym i słabowidzącym.
Bariery architektoniczne – bariery w środowisku zbudowanym ograniczające uczestnictwo w życiu społecznym osobom ze specjalnymi potrzebami, w tym osobom z niepełnosprawnością stałą i tymczasową oraz osobom starszym na zasadzie zapewnienia równości z innymi osobami.
Dostępność – zgodnie z art. 2 Ustawy o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oznacza: dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6, będącą wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia.
Dostępność cyfrowa – polega na zapewnieniu funkcjonalności, kompatybilności, postrzegalności i zrozumiałości zawartości strony internetowej i/lub aplikacji mobilnej, aby zwiększyć dostępność dla szerokiego grona użytkowników, w tym dla osób z niepełnosprawnościami, między innymi dla osób niewidomych, słabowidzących, głuchych, niedosłyszących, osób z trudnościami w uczeniu się, osób z trudnościami motorycznymi, osób z ograniczeniami kognitywnymi, nadwrażliwych na światło, z problemami rozróżniania kolorów, z zaburzeniami mowy i innymi niepełnosprawnościami.
Dyskryminacja – sytuacja, w której człowiek ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną jest traktowany mniej korzystnie, niż byłby traktowany inny człowiek w porównywalnej sytuacji (wg Rzecznika Praw Obywatelskich).
Ergonomia (lub czynnik ludzki) – dyscyplina naukowa zajmująca się zrozumieniem interakcji między ludźmi i innymi elementami systemu oraz jej zastosowanie w zawdach, które stosują teorię, zasady, dane i metody projektowania w celu optymalizacji dobrostanu ludzi i ogólnej wydajności systemu (wg IEA – International Ergonomics Association).
Komunikacja sensoryczna – projektowanie sensoryczne uwzględnia wszystkie doświadczenia związane z ludzkimi zmysłami: wzrokiem, słuchem, smakiem, węchem i dotykiem. Dotyczy także tworzenia projektów uwzględniających ludzkie emocje w kontekście interakcji z produktem lub przedmiotem: dotykanie, tekstura, tarcie, kolor widzenia, jasność, kształt, wzór, dźwięki i ruchy, zapach, smak, temperatura i postrzegalne właściwości termiczne.
Komunikacja wielomodalna – polega na wzajemnym „dopełnianiu się” informacji przekazywanych przez użytkownika za pomocą różnych modalności. Wymaga zapewnienia synchronizacji pomiędzy tym, co użytkownicy mówią, jak gestykulują lub co robią, oraz tym, co widzą, słyszą i czego dotykają. Wielomodalność przekłada się na mniejszą liczbę błędów dzięki dublowaniu się kanałów przekazywania danej informacji.
Osoba z niepełnosprawnościami – zgodnie z art. 1 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych „Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów (percepcji – przyp. autorów), co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami”.
Osoby ze szczególnymi potrzebami – nowe pojęcie/określenie użyte w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. z 2019 r. poz. 1169), które w swojej definicji obejmuje każdą osobę, która ze względu na cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w jakich się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe czynności w celu przezwyciężenia bariery, aby móc być aktywną w swoim środowisku lokalnym i uczestniczyć w różnych sferach życia na równi z innymi. Do tych osób można zaliczyć osoby z niepełnosprawnościami, seniorów, dzieci i każdą inną osobę, która odczuwa brak komfortu podczas poruszania się w przestrzeni, na przykład kobiety w ciąży, opiekunowie małych dzieci w wózkach czy nawet osoby z ciężkim bagażem.
Osoba zagrożona wykluczeniem społecznym i cyfrowym – osoby najbardziej narażone na wykluczenie społeczne to: osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze, samotne, uzależnione, długotrwale bezrobotne, opuszczające zakłady karne, kobiety samotnie wychowujące dzieci, osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych, osoby bezdomne, dzieci wychowujące się poza rodziną, imigranci oraz członkowie mniejszości narodowych.
Osoba wykluczona – wykluczenie społeczne to ograniczenie możliwości korzystania z podstawowych instytucji publicznych i dostępu do rynku pracy czy edukacji. Obszary te powinny być dostępne dla wszystkich. Cztery podstawowe zakresy wykluczenia dotyczą problemów z: uczestniczeniem, dostępem, prawami, posiadaniem.
Osoba ze szczególnymi potrzebami – zgodnie z art. 2 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oznacza „każdą osobę, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na równi z innymi osobami”.
Projektowanie uniwersalne – zgodnie z art. 2 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169 oraz z 2018 r. poz. 1217) oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Uniwersalne projektowanie nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne”.
Projektowanie włączające – proces projektowania nowoczesnych technologii z aktywnym udziałem adresatów rozwiązań.
Systemy znajdowania drogi (ang. wayfinding system) – pojęcie odnosi się do systemów informacyjnych, które prowadzą ludzi przez fizyczne środowisko i zwiększają ich zrozumienie i doświadczenie przestrzeni. Wayfinding jest celową interakcją z otoczeniem, której celem jest dotarcie do miejsca.
Tekst alternatywny (ang. alternative text) – krótki opis elementów nietekstowych, takich jak zdjęcia, rysunki, wykresy, tabele, grafika, ilustracje, infografika, animacje, aby osoby z dysfunkcją wzroku, korzystające z technologii asystujących (czytnik ekranu) mogły otrzymać istotną informację na temat zawartości elementów nietekstowych. Opisy na stronach internetowych umieszczone są w atrybucie ALT kodu HTML, natomiast w dokumentach cyfrowych w pakiecie MsOffice należy dodać opis w oknie Formatowanie obrazu à Układ i właściwości à Tekst alternatywny.
Transkrypcja tekstowa – zawiera wypowiedziane słowa w nagraniu dźwiękowym. Na przykład po nagraniu podcastu szkoleniowego należy zapewnić alternatywę tekstową dla nagrania, czyli przygotować plik tekstowy z przepisaną treścią lub umieścić treść nagrania w formie HTML poniżej nagrania dźwiękowego np. w formacie MP3.
Tyflografika to grafika dla osób niewidomych i słabowidzących:
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, w sposób dostępny dotykowo osobom niewidomym,
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, dostępne wizualnie osobom o ograniczonej percepcji wzrokowej,
- to graficzne odwzorowanie i przedstawienie rzeczywistości, przy zastosowaniu skali, proporcji i generalizacji, dostępne dotykowo i wzrokowo dla osób niewidomych i o ograniczonej percepcji wzrokowej;

User experience – projektowanie zorientowane na użytkownika (UX) jest procesem tworzenia produktów, które dostarczają użytkownikom istotnych i użytecznych doświadczeń. Składa się na to projektowanie wszystkich procesów związanych z produktem, uwzględniając aspekty takie jak branding, użyteczność czy funkcjonalność. Ponieważ projektowanie UX obejmuje całą ścieżkę użytkownika, jest to dziedzina multidyscyplinarna, zawierająca m.in. projektowanie wizualne, programowanie, psychologię i projektowanie interakcji. Projektowanie z myślą o użytkownikach oznacza również konieczność pracy w zakresie dostępności i uwzględniania fizycznych ograniczeń wielu potencjalnych użytkowników. Potrzeby użytkowników znajdują się w centrum wszelkich działań projektowych i badawczych, a celem jest rozwiązanie wszystkich istotnych problemów i potrzeb użytkowników w optymalny sposób. Metodologia: why, what, how (dlaczego, co, jak). Why to motywacja użytkowników do używania produktu; what odnosi się do jego funkcjonalności, how – to projektowanie w przystępny i estetyczny sposób.
Wytyczne dostępności treści internetowych WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) – zestaw rekomendacji odnoszący się do sposobu tworzenia treści internetowych, aby były dostępne dla jak największej grupy użytkowników, szczególnie dla szerokiego grona użytkowników z niepełnosprawnościami (patrz Słowniczek pojęć: Dostępność cyfrowa).

Hashtagi: